Towary zastępcze (z łac. „substitutio” - zastępstwo) to towary wymienne, które są porównywalne pod względem przeznaczenia funkcjonalnego, zakresu, jakości, ceny, parametrów technicznych i innych.
Towary zastępcze i towary uzupełniające
Produkty zastępcze pełnią równoważne funkcje i mają na celu zaspokojenie tych samych potrzeb. Przykładami takich towarów są mandarynki i pomarańcze, herbata i kawa itp. Surowce produkcyjne – węgiel i gaz, metal i plastik – są również towarami zastępczymi.
Krzywa popytu w dużej mierze zależy od ceny towaru – na przykład wzrost cen jednego produktu pociąga za sobą wzrost popytu na produkt zastępczy. Na przykład spadek ceny herbaty może prowadzić do zmniejszenia spożycia kawy i odwrotnie. Wymienność może być idealna (bezwzględna) i względna (na przykład śmietana i majonez, kurczak i wołowina). Istnieje zatem bezpośredni związek między popytem a ceną dóbr zastępczych.
Jeśli produkt nie ma produktu zastępczego, a producent jest jedynym w swojej branży, jest on naturalnym monopolistą. Obecność substytutów na rynku nieuchronnie prowadzi do wzrostu konkurencji, ogranicza zyski uczestników rynku i zmusza ich do utrzymywania niskich cen.
Atrakcyjność i rentowność branży spada w przypadku konkurencji z produktami zastępczymi lub istnieje ryzyko ich pojawienia się.
Dobra substytucyjne należy odróżnić od dóbr uzupełniających (towary komplementarne). Towary komplementarne to takie, które są w stanie zaspokoić potrzeby nabywców tylko w połączeniu z innymi. Na przykład komputer i oprogramowanie, samochód i benzyna, pralka i proszek, szczoteczka do zębów i pasta. Rozróżnij komplementarność absolutną (narty i kijki) i relatywną (kawa i cukier). W przypadku towarów komplementarnych relacja między popytem a ceną jest odwrotna. W tym przypadku wraz ze wzrostem ceny jednego produktu popyt na oba produkty maleje. Istnieją przykłady udanego biznesu opartego na produkcji towarów uzupełniających. Na przykład wzrost sprzedaży iPhone'ów doprowadził do powstania rozwiniętej branży akcesoriów do iPhone'a (osłony, etui itp.).
Charakterystyczne cechy produktów zastępczych
Dziś prawie każdy towar ma swój produkt zastępczy. Z reguły kupujący wybierają produkty zastępcze w oparciu o szereg parametrów.
Wskaźniki popytu rynkowego zależą od kosztu dóbr, poziomu dochodów nabywców, cen dóbr zastępczych i uzupełniających.
Produkt można uznać za substytut, jeśli jest w stanie skutecznie zaspokoić podobną potrzebę. Na przykład woda mineralna i herbata, choć formalnie mają na celu zaspokojenie jednej potrzeby – likwidację pragnienia, nie jest słuszne traktowanie ich jako substytutów. Woda mineralna jest produktem gotowym do spożycia, herbatę trzeba zaparzyć, jest to raczej napój tonizujący i orzeźwiający.
Kolejnym ważnym kryterium wyboru towarów zastępczych jest ich dostępność lub bliskość do konsumenta oraz wygoda zakupów.
Koszt towarów zastępczych powinien być porównywalny. Jest mało prawdopodobne, że kupujący zdecyduje się na zamiennik, jeśli jego koszt jest znacznie wyższy, a jednocześnie nie ma dodatkowych zalet.
Wreszcie jest jakość. Jeżeli sposób zaspokojenia potrzeb poprzez użycie produktu zastępczego nie spełnia poziomu akceptowalnego przez kupującego, prawdopodobnie zostanie on odrzucony.
