Mechanizm samoregulacji rynku jest determinowany przez interakcję podaży i popytu w konkurencyjnym środowisku. Dzięki tej interakcji określa się, w jakich ilościach i po jakich cenach towary i usługi są najbardziej poszukiwane przez konsumenta.
Mechanizmy samoregulacji
Głównym warunkiem samoregulacji rynku jest obecność wolnej konkurencji, która zapewnia dążenie producentów do produkowania towarów wyższej jakości po bardziej przystępnej cenie. Mechanizm konkurencji wypiera z rynku produkcję nieprofesjonalną i nieefektywną. Potrzeba ta determinuje rozwój innowacji w produkcji i jak najefektywniejsze wykorzystanie zasobów gospodarczych. Ta cecha rynku zapewnia rozwój postępu naukowo-technicznego oraz wzrost poziomu życia.
Rynek jako mechanizm samoregulujący to proces optymalnej alokacji zasobów, lokalizacji produkcji, łączenia dóbr i usług, wymiany dóbr. Proces ten ma na celu dążenie do zrównoważonego rynku, tj. równowaga między podażą a popytem. W zależności od ogólnych czynników ekonomicznych i lokalnych kształtuje się popyt rynkowy, który zmienia się pod wpływem postępu naukowego, efektu „nasycenia”, zmian gustów. Elastyczna polityka cenowa konkurencyjnego rynku pozwala producentom na ciągłe dostosowywanie się do zmieniających się warunków popytu, dążąc do wprowadzenia na rynek najbardziej poszukiwanej oferty.
Istnieją dwa naukowe podejścia do wyjaśnienia samoregulacji rynku. Podejścia te znajdują odzwierciedlenie w modelu Walrasa i modelu Marshalla. Model Leona Walrasa wyjaśnia istnienie równowagi rynkowej poprzez zdolność rynku do ilościowego zastępowania podaży i popytu. Na przykład, w przypadku niskiego popytu na produkt, producenci obniżają ceny, po czym popyt na produkt znów wzrośnie – i tak dalej, aż do wyrównania ilościowego stosunku podaży i popytu. Nadmierny popyt pozwoli producentom podnieść ceny, co zmniejszy popyt – i tak dalej, aż do osiągnięcia równowagi między podażą a popytem.
Model Alfreda Marshalla opiera równowagę rynkową na wpływie ceny na podaż i popyt. Jeśli więc produkt jest przeceniony, popyt na niego spada, po czym producent obniża cenę, a popyt na produkt wzrasta – i tak dalej, aż cena produktu stanie się jak najbardziej uwarunkowana. Ta optymalna cena nazywana jest ceną równowagi.
Pojęcie „niewidzialnej ręki rynku”
Twórca nowoczesnej teorii ekonomii, Adam Smith, nazwał proces samoregulacji rynku „niewidzialną ręką” rynku. Zgodnie z teorią Smitha, każdy człowiek na rynku poszukuje własnej korzyści, ale dążąc do zaspokojenia swoich potrzeb, zapewnia osiągnięcie maksymalnie pozytywnego efektu ekonomicznego dla całego społeczeństwa i rynku jako całości. Automatyczne oddziaływanie „niewidzialnej ręki rynku” zapewnia dostępność na rynku niezbędnej dla konsumentów ilości towarów i usług o pożądanej jakości i asortymencie. Efekt niewidzialnej ręki tłumaczy się interakcją podaży i popytu oraz osiągnięciem równowagi rynkowej.
